خیابان عرصه‌ای برای بیان هویت شهری است که همواره در آن گام برمی‌داریم. از دیدگاه شهرسازی و مدیریت شهری خیابان از جمله فضاهای شهری است که تاریخی به قدمت پیدایش شهرها دارد. خیابان‌ها چارچوب، بدنه و ساختار اصلی فرم هر شهر را تشکیل می‌دهند و در حقیقت جزئی از فضاهای عمومی شهر هستند که با ایجاد ارتباط بین بخش‌ها و فعالیت‌های مختلف یک شهر، همانند شریان‌ها در بدن، آن را زنده و پویا نگه می‌دارند.
خیابان شهری تبلور زندگی مدنی یک شهر در طول زمان است؛ به‌همین دلیل نمی‌توان با تغییرات و ساخت و ساز در عرصه‌های پیش‌بینی‌شده برای گسترش و نوسازی بافت‌های فرسوده، اقدام به‌طراحی کالبدی و ساخت یکباره خیابان‌ها و معابر جدید شهری کرد.
به‌بیانی دیگر خیابان‌ها محل اتصال و ارتباط فضاها و فعالیت‌های شهری به یکدیگر هستند. کاربرد عمومی این فضاها در محیط‌های شهری تردد روزانه عابران و خودروها، ارتباط شهروندان با هم و سایر محیط‌های شهری، فعالیت در بستر عمومی و محلی برای گردش و تفریح است. نمونه واقعی زندگی ساکنان یک شهر اعم از فعالیت‌های عمومی و خصوصی در خیابان‌های آن وجود دارد. همین فعالیت‌هاست که نمایانگر ارزش‌های شهرنشینی است، در کالبد شهر بازتاب پیدا می‌کند و فرهنگ شهری و منطقه‌ای را به‌وجود می‌آورد.
رگ‌های شهری!
امروزه خیابان‌ها استخوان‌بندی اصلی شهرها را تشکیل می‌دهند و فضای عابران‌پیاده از فضای وسایل‌نقلیه مجزاست. سطح روسازی آن‌ها نیز از هم متفاوت است و با توجه به کاربری‌شان در عرض‌های مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند.
سیروس ظهیرمالکی، پژوهشگر مطالعات شهری دراین‌باره می‌گوید: «تردد و مسافرت‌های درون‌شهری افراد از طریق کانال‌هایی به نام خیابان‌ها صورت می‌گیرد؛ به‌طوری که هر یک از این کانال‌ها به نوبه خود دارای ارتباطات مکانی با سایر کانال‌های مجاور بوده و درمجموع یک چیدمان مکانی را تشکیل می‌دهند. نوع و وضعیت این ارتباطات مکانی، ساختار مکانی شبکه‌ای نامیده می‌شود. بر اساس این دیدگاه، ساختار مکانی یک شبکه را می‌توان موقعیتی مکانی برای حرکت و مسیریابی افراد در شبکه در نظر گرفت که می‌تواند بر نحوه شکل‌گیری الگوهای حمل‌ونقل و حرکت در مسیرها تاثیرگذار باشد. پژوهش‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد بین خصوصیات ساختاری هر معبر و نحوه عملکرد آن در توزیع و انتقال ترافیک یک رابطه معنادار برقرار است. به‌عنوان مثال معابری که از نظر ساختاری با اهمیت هستند، در محیط شهری نیز جزو معابر شریانی بوده و مشارکت بالایی در توزیع و انتقال ترافیک و حضور شهروندان دارند. ارتباط بین ساختار مکانی و الگوی شکل‌گیری ترافیک می‌تواند از دیدگاه طراحی شهری و توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل شهری بسیار حائز اهمیت باشد. به این معنا که می‌توان در خصوص معابر مهم ساختاری پیش‌بینی‌های لازم را در زمینه ویژگی‌های فیزیکی لازم و یا طراحی کاربری خاص اراضی به‌منظور مدیریت حجم بالای ترافیک مورد انتظار در این قبیل از معابر پیش از اجرا و پیاده‌سازی صورت داد.»
براساس اطلاعات سازمان فاوا شهرداری تهران، پایتخت ۳۴۵ خیابان اصلی و ۲ هزار و ۳۵۱ خیابان فرعی در مناطق ۲۲ گانه دارد که هرکدام از آن‌ها می‌تواند دستخوش تغییراتی از جمله تغییر نام، تخریب یا گسترش شود؛ بنابراین با توجه به‌ضرورت حفظ این داده‌ها به‌روزرسانی آن‌ها در نقشه تهران و سامانه‌های مرتبط با آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
به‌همین دلیل نکته‌ای که باید مورد توجه برنامه‌ریزان شهری قرار بگیرد، تغییراتی است که ممکن است در فرآیند نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده و جمع‌آوری آن‌ها رخ بدهد. به این معنا که هرگونه دخل و تصرف، تعریض یا امتداد معابر اصلی و فرعی باید منطبق بر اصول شهرسازی و توجه به معماری شهری و اقلیمی باشد. زیرا غفلت از این موضوع در آینده، شهر و شهروندان را درگیر تبعات درازمدت خواهد کرد.
جالب است بدانید پایتخت ۲۸ هزار و ۲۰۸ کوچه و ۶۰ بزرگراه دارد. شهر تهران ۵۹ جاده، ۷۱۸ میدان، ۲۷۱ بلوار، ۳۷ پیاده‌راه و بیش از ۳۲ هزار بن‌بست را در خود جای داده است.
انواع راه‌ها و خیابان‌های شهری، از دو نظر کلی و نمایی به دو دسته تقسیم می‌شــوند؛ عملکـرد یـا نـوع بهره‌بـرداری و طـرح هندسـی. بیـن نـوع عملکـرد و طـرح هندسی راه، رابطه‌ای نزدیک وجــود دارد.
همچنین طبقه‌بندی راه‌هــای شــهری از نظـر عملکـرد و بـار ترافیـکی، خـود بـه سـه گـروه کلـی و متمایـز از یکدیگـر دسته‌بندی می‌شــوند: راه‌های شریانی درجه یک راه‌های شریانی درجه دو و خیابان‌های محلی. به همین خاطر باید برای مدیریت و کنترل رویدادهای شهر به‌خصوص کلانشهرها برنامه‌ریزی‌های دقیق و جامعی صورت بگیرد. زیرا شناخت بیشتر و بهتر از محیط‌های شهری و چگونگی برقراری ارتباط بین همه اجزای شهر، می‌تواند به کاهش ناهنجاری‌ها و معضلات آزاردهنده مانند ترافیک، آلودگی هوا، تجمیع زباله، تصادفات و... کمک شایانی کند.
با توجه به تغییر سبک زندگی و گسترش مدرنیته، کارشناسان شهری بـه ایـن نتیجـه رسـیده‌اند کـه هـدف از اجرای پروژه‌های شهری توسـعه صـرف نیسـت، بلکـه کیفیـت زیسـت اهمیـت بیشــتری دارد.
به عنوان مثال ایجاد تاسیسات و سامانه‌های حمل و نقل، ابزاری برای برنامه‌ریزی و کنترل ترافیک اســت و بستری برای ســرمایه‌گذاری‌های بــزرگ در ایجــاد تاسیســات حمل و نقــل شــهری که اجرایی و عملیاتی کردن آن‌ها در خیابان‌ها اتفاق می‌افتد. با این حال گسترش شهرنشینی و ایجاد شهرهای بزرگ، مفاهیم تازه‌ای از گذرگاه‌های شهری را وارد عرصه فرهنگ عمومی کرده که حفظ، نگهداری و بهره‌برداری از این گذرگاه‌ها مشارکت مسئولانه دستگاه‌های مسئول و شهروندان را می‌طلبد.
